W bezpośrednim kontekście poprzednim (Mt 15,29- 16,12) Jezus działa nad Jeziorem Galilejskim (uzdrawia chorych, dokonuje rozmnożenia chleba, poucza swoich uczniów). W kontekście następnym (Mt 16,21-23) występuje pierwsza zapowiedź męki i zmartwychwstania Jezusa. Akcja analizowanego tekstu rozgrywa się w okolicach Cezarei Filipowej, położonej kilkadziesiąt kilometrów na północ od Jeziora Galilejskiego. Głównymi bohaterami występującymi w naszej scenie są Jezus, uczniowie i Szymon Piotr. W strukturze perykopy można wyróżnić dwie główne części. W pierwszej części (Mt 16,13-16) zostają sformułowane dwa pytania Jezusa dotyczące jego tożsamości, które są skierowane do otaczających Go uczniów oraz odważna odpowiedź Piotra w imieniu uczniów. W drugiej części (Mt 16,17-19) Jezus w odpowiedzi na wyznanie Piotra kieruje do pierwszego z apostołów słowo ukazujące jego funkcję i tożsamość. Słowo to ma walor umocnienia i nadziei dla wszystkich uczniów. 

Lectio

 w. 13Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: «Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?»

  Okolice Cezarei Filipowej usytuowane są w najbardziej na północ wysuniętej części Galilei na południowych stokach gór Hermon. Nazwa Cezarea Filipowa pochodzi od Filipa – syna Heroda Wielkiego, który po śmierci ojca jako wyraz wdzięczności Cezarowi zmienił nazwę starożytnego Paneas na Cezarea czyniąc to miasto stolicą swojej tetrarchii. W czasach Jezusa Cezarea stanowiła terytorium pogańskie, w którym rozpowszechniony był kult bożka Pana. Świątynia tego bożka była usytuowana na potężnej skale, w której znajdowała się szczelina uważana za bramę piekielną. Jedną z form kultu tego bożka było wrzucanie dzieci do tej szczeliny. Gdy nie wypłynęła z niej krew, wierzono, że bożek przyjął ofiarę. Przy tej skale Jezus zadaje swym uczniom fundamentalne pytanie dotyczące Jego tożsamości. W pytaniu tym Jezus odnosi do siebie tytuł „Syn Człowieczy”. Aramejska forma „Syn Człowieczy” (Bar Enaš) występuje w starotestamentalnym tekście Dn 7,13. W tekście Daniela Syn Człowieczy jawi się jako postać apokaliptyczna, która zostaje wprowadzona do Przedwiecznego i obejmuje panowanie, chwałę i władzę królewską (Dn 7,13-14 Patrzałem w nocnych widzeniach: a oto na obłokach nieba przybywa jakby Syn Człowieczy. Podchodzi do Przedwiecznego i wprowadzają Go przed Niego. Powierzono Mu panowanie, chwałę i władzę królewską, a służyły Mu wszystkie narody, ludy i języki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, które nie przeminie, a Jego królestwo nie ulegnie zagładzie). Użycie tego tytułu w odniesieniu do Jezusa wskazuje na Jego funkcję eschatologiczną i związane jest z objawieniem Jego boskiej godności 

w. 14 A oni odpowiedzieli: «Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków».

  W odpowiedzi na pytanie Jezusa uczniowie przytaczają powszechnie panujące o Nim opinie. Wskazują przy tym na związek Jezusa z Janem Chrzcicielem, z Eliaszem, z Jeremiaszem i z którymś z proroków. Związek ten nie ma na uwadze utożsamienia Jezusa z tymi postaciami (wszyscy oni już umarli), lecz na podkreśleniu podobieństwa. Tym punktem wspólnym jest postrzeganie Jezusa w jego funkcji prorockiej – jako usta objawiającego wolę samego Boga. Uczniowie przytaczają z imienia trzy postacie (Jana Chrzciciela, Eliasza i Jeremiasza), które mają wyraźnie tożsamość prorocką. Jan Chrzciciel w kontekście poprzednim zostaje przedstawiony jako „głos Boga wołającego na pustyni”, który wzywa do nawrócenia i dokonuje chrztu w wodach Jordanu (Mt 3,1-17). W opisie przedstawiającym ścięcie Jana Chrzciciela przez Heroda Antypasa wyraźnie jest wzmiankowana opinia ludu co do jego prorockiej tożsamości: Mt 14,5 [Herod Antypas] chętnie też byłby go zgładził, bał się jednak ludu, ponieważ miano go za proroka. Sam Jezus w kontekście Ewangelii św. Mateusza daje piękne świadectwo o Janie Chrzcicielu utożsamiając go z prorokiem Eliaszem – Mt 11,11-15  Zaprawdę, powiadam wam: Między narodzonymi z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela. Lecz najmniejszy w królestwie niebieskim większy jest niż on. A od czasu Jana Chrzciciela aż dotąd królestwo niebieskie doznaje gwałtu i ludzie gwałtowni zdobywają je.  Wszyscy bowiem Prorocy i Prawo prorokowali aż do Jana. A jeśli chcecie przyjąć, to on jest Eliaszem, który ma przyjść; Mt 17,10-12 Wtedy zapytali Go uczniowie: «Czemu więc uczeni w Piśmie twierdzą, że najpierw musi przyjść Eliasz?» On odparł: «Eliasz istotnie przyjdzie i naprawi wszystko. Lecz powiadam wam: Eliasz już przyszedł, a nie poznali go i postąpili z nim tak, jak chcieli. Tak i Syn Człowieczy będzie od nich cierpiał». W powszechnej świadomości żywe było proroctwo Malachiasza, że Eliasz miał się pojawić przed nadejściem dnia Pańskiego – Ml 3,23-24 Oto Ja poślę wam proroka Eliasza przed nadejściem dnia Pańskiego, dnia wielkiego i strasznego. I skłoni serce ojców ku synom, a serce synów ku ich ojcom, abym nie przyszedł i nie poraził ziemi izraelskiej przekleństwem. Ważnym z proroków starotestamentalnych był także Jeremiasz, który w trudzie i niebezpieczeństwie głosił orędzie Boga. Tak bardzo oddał się służbie Bogu, że zrezygnował z założenia własnej rodziny. Niektóre mowy Jezusa na temat sądu (Mt 11,20-24) bądź właściwego kultu świątynnego (Mt 24,1-2) mogą nasuwać podobieństwo do treści głoszonych przez proroka Jeremiasza. Przytoczone różne opinie o osobie Jezusa mogą świadczyć, że ludzie nie dostrzegają w Nim Mesjasza i Syna Bożego, lecz Posłańca Bożego – proroka, który kontynuuje misję swoich poprzedników.   

w. 15-16 Jezus zapytał ich: «A wy za kogo Mnie uważacie?» Odpowiedział Szymon Piotr: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego».

   Jezus nie zadawala się taką odpowiedzią i kieruje do uczniów bardziej osobiste pytanie. Pytanie Jezusa domaga się konkretnej, personalnej odpowiedzi. Mistrz z Nazaretu nie chce poprzestać na ogólnych sądach i opiniach. Pragnie aby uczniowie słuchający Jego nauki i widzący Jego cudowne czyny sami dali świadectwo dotyczące Jego tożsamości. W pytaniu tym mocny akcent położony jest na zaimek osobowy „wy”. Jezus kieruje swoje pytanie do przyjaciół, którzy zdolni są odkrywać Jego tajemnicę. Wskazuje przez to, że poznanie dokonuje się nie tylko na drodze analizy, lecz na drodze międzyosobowej relacji przyjaźni.  W imieniu wszystkich uczniów odpowiedź daje Piotr. Dokonuje on odważnej identyfikacji Mistrza z Nazaretu z zapowiadanym Mesjaszem (gr. Christos), który jest Synem Boga żywego. Przed terminem Christos jest umieszczony rodzajnik określony, który wskazuje na konkretnego, określonego Mesjasza oczekiwanego przez Izraela. Poprzez swoją szczerą odpowiedź Piotr staje się uczestnikiem tajemnicy Boga. Jego odpowiedź wskazuje, że Jezus jest dla niego kimś, na kogo gotów jest postawić całe swoje życie. Odpowiedź Piotra reasumuje wszystkie dotychczasowe teksty mesjańskie Starego Testamentu (zob. np. Iz 9,6-7; 11,1-10; Ps 2). Choć Piotr nazywa Jezusa Mesjaszem, to jednak rozumie ten termin po ludzku, zupełnie odmiennie niż Jezus, o czym świadczy późniejszy kontekst. Od tego wyznania do przyjęcia Jezusa w pełnym blasku tajemnicy paschalnej dzieli Piotra i uczniów jeszcze daleka droga. Muszą oni dokonać wysiłku, aby związać termin Mesjasz z tajemnicą cierpienia i śmierci Jezusa. Nazywając Jezusa Mesjaszem Piotr używa także drugiego określenia – Syn Boga żywego. W odniesieniu do Jezusa używa terminu hyios z rodzajnikiem wskazując na szczególną relację Ojca i Syna. W tekście Ewangelii termin hyios odnosi się wyłącznie do Jezusa. Uczniowie są określani greckim terminem tekna, który znaczy „dzieci”. Widać tu istotną różnicę między relacją Ojciec – Syn a relacją Ojciec – uczniowie/dzieci. Ojciec jest Bogiem żywych (Mt 22,32 Ja jestem Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba? Bóg nie jest Bogiem umarłych, lecz żywych).  

w. 17 Na to Jezus mu rzekł: «Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. 

                 Odpowiedź Jezusa na wyznanie Szymona Piotra jest bardzo bogata w treść. Nie jest ona wspominana przez inne Ewangelie. Rozpoczyna się ona od określenia Piotra greckim terminem makarios, który oznacza „szczęśliwy, błogosławiony”. Szczęście Piotra polega na tym, że wyznając wiarę w Syna ma możliwość wejścia do królestwa Ojca. Otrzymuje on objawienie Boże, które zakryte jest przed mądrymi i roztropnymi. Jezus podkreśla, że wyznanie Szymona, syna Jony możliwe było nie dzięki ludzkiej mocy, lecz dzięki objawieniu Ojca niebieskiego. Piotr dzięki wierze otwiera się na dar Bożego objawienia. To jemu Ojciec zechciał objawić tajemnicę Syna (Mt 11,27 Nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, komu Syn zechce objawić).  

w. 18Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr czyli Skała, i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą.

  Jezus wykorzystując grę słów (gr. petros – Piotr i petra – skała) nazywa Piotra skałą. Nazwa ta we wcześniejszym kontekście określała fundament, na którym wznosi się budowla tych, którzy słuchają i wprowadzają w życie Słowo Boże – Mt 7,24-25 Każdego więc, kto tych słów moich słucha i wypełnia je, można porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale był utwierdzony. W Starym Testamencie skała była przymiotem samego Boga: Pwt 32,4 On Skała, dzieło Jego doskonałe, bo wszystkie drogi Jego są słuszne; On Bogiem wiernym, a nie zwodniczym, On sprawiedliwy i prawy; Iz 17,10Zapomniałeś Boga, twego Zbawiciela, i nie pamiętałeś o Skale twej obrony. Dlatego sadzisz rozkoszne sadzonki i rozsiewasz obce rośliny. Jezus porównuje do skały nie tylko imię Piotra, lecz przede wszystkim jego postawę wiary. W ten sposób Piotr – dzięki wierze w moc i łaskę Bożą - staje się skałą dla całej wspólnoty Kościoła. Architektem i kamieniem węgielnym Kościoła jest sam Chrystus. Prawda ta w sposób obrazowy zostaje wyrażona w 1 Liście św. Piotra – 2,4-5 Zbliżając się do Tego, który jest żywym kamieniem, odrzuconym wprawdzie przez ludzi, ale u Boga wybranym i drogocennym, wy również, niby żywe kamienie, jesteście budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa. Jezus przekazuje swym uczniom orędzie zwycięstwa i nadziei, że żadne zło nie będzie w stanie zniszczyć tak trwałej budowli. Bramy piekielne (dosł. bramy Hadesu) oznaczają szatana, który dzięki mocom zła pragnie odciągać ludzkość od Boga i szczęścia wiecznego wprowadzając ją w śmierć grzechu.  

w. 19 I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie».

                  Piotr jako skała otrzymuje obietnicę kluczy królestwa niebieskiego, dzięki którym będzie mógł otwierać lub zamykać wstęp do wspólnoty Kościoła. Z wcześniejszego kontekstu możemy wnioskować, że wiara Piotra staje się kluczem otwierającym królestwo Boże. W obrazie tym Kościół jawi się jako brama wiodąca do królestwa niebieskiego. Piotr otrzymuje także władzę „związywania i rozwiązywania” polegającą na decydowaniu co jest zgodne z zamysłem Bożym, a co się jemu sprzeciwia. W literaturze rabinackiej „związywanie” i „rozwiązywanie” były stosowane jako terminy techniczne zarówno w dziedzinie dyscyplinarnej ( „wiązać”  znaczyło ekskomunikować a „rozwiązać” - cofnąć ekskomunikę) jak i w dziedzinie doktrynalnej („wiązać” znaczyło ogłosić jako zabronione a „rozwiązać” = ogłosić jako dozwolone). Piotr w ten sposób ma zadanie autentycznego wyjaśniania i odróżniania tego, co jest zgodne lub niezgodne z wiarą. Decyzje Kościoła pod przewodnictwem Piotra na ziemi zostaną potwierdzone autorytetem Boga w niebie. Kościół staje się przestrzenią prowadzącą do królestwa Bożego, w której następuje zwycięstwo nad wszelkimi mocami zła i nad śmiercią mocą odkupieńczego dzieła Jezusa Chrystusa.  

Meditatio

  Dialog Jezusa ze swymi uczniami pod Cezareą Filipową wskazuje na głęboką relację Mistrza do otaczających Go osób. Jezus pierwszy rozpoczyna ten dialog prowokując uczniów do poszukiwania głębszych odpowiedzi. Szukając odpowiedzi na pytanie Jezusa uczniowie mogą wchodzić głębiej w tajemnicę Boga i człowieka. Określając tożsamość Jezusa uczniowie potrafią lepiej rozpoznać swoją własną tożsamość. Pełne wiary wyznanie Szymona Piotra stwierdzające, że Jezus jest Mesjaszem i Synem Bożym umożliwia Piotrowi wiedzę o jego własnej funkcji i tożsamości (skała Kościoła, klucze królestwa Bożego, władza związywania i rozwiązywania). Szymon Piotr zostaje nazwany błogosławionym/szczęśliwym, gdyż w dialogu z Jezusem nie opiera się na swoich ludzkich siłach („ciało i krew”), lecz na objawieniu Ojca, który jest w niebie. Tylko taka postawa prowadzi do wznoszenia budowli na skale, której żadne przeciwności nie mogą zagrozić. Odpowiedź Piotra jawi się jako wyznanie wiary wspólnoty pierwotnego Kościoła a jego funkcja polega na byciu skałą, na której jest budowana wspólnota wyznająca wiarę w Jezusa jako Mesjasza i Syna Bożego. Pytanie Jezusa ma charakter konkretny i osobisty. Jest ono skierowane do każdego z nas. Jezus pyta Ciebie i mnie – za kogo mnie uważasz? Poważna i szczera odpowiedź na to pytanie powoduje głębokie konsekwencje dla całego naszego życia. Nie wystarczy tu przytoczyć powszechnych życiem. Postawa Piotra uczy, że odpowiedź ta jest możliwa tylko wówczas, gdy człowiek porzuci egoizm i pychę, a otworzy się na Boże objawienie obecne w całej pełni we wspólnocie Kościoła. Od odpowiedzi na to pytanie zależy głębsze spojrzenie na rzeczywistość, lepsze zrozumienia sensu cierpienia i celu naszej ludzkiej egzystencji.  

Contemplatio

 Z głębi cierpieniajak ze źródław
ydobywasz pokorę
wytrwale i cierpliwieuczysz prawdy
o nas samych…stworzenie nie było przed Stwórcą
sługa ponad Panem…staję przed Tobą
o los swój zatroskanaa Ty pytasz o wiaręczy mam ją
by jak Abraham
wyruszyć w nieznane
prowadzona Twoim wołaniem…

(S. Miriam Dzieciątka Jezus, Karmelitanka z Betlejem)   

Actio/oratio 

Kim jest dla mnie Jezus? Czy staram się każdego dnia swoim życiem wchodzić w relację z Jezusem? W jaki sposób otwieram się na Boże objawienie? Czy Kościół jest dla mnie tylko instytucją? Czy moje życie jest wznoszeniem budowli na skale? Czy Jezus i Jego Ewangelia są dla mnie motywem dążenia do życia w wolności, prawdzie i wieczności?    

Ks. Mirosław Stanisław Wróbel
Instytut Nauk Biblijnych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II